Veelgestelde vragen over FRESHEM-NL

Wat is het FRESHEM-NL project?

In het FRESHEM-NL project wordt de bodem en het grondwater onderzocht. We doen dit omdat we willen weten hoe zout het grondwater is. Ook willen we weten waar de kleilagen liggen en hoe dik ze zijn. We doen dit door met een helikopter laag over het gebied te vliegen. Onder de helikopter hangt een meetapparaat. Dit apparaat zendt een signaal uit in de bodem. We meten de reactie van de bodem op het signaal. Daarmee kunnen we de eigenschappen van de bodem bepalen. Zo kunnen we bepalen waar het grondwater zoet of zout is en ook waar klei voorkomt. We kunnen tot maximaal 200 m diep meten

De naam FRESHEM-NL staat voor FREsh Salt groundwater distribution mapping by Helicopter ElectroMagnetic survey in the Netherlands. Het project is een samenwerking tussen 7 provincies, 7 waterschappen, 5 drinkwaterbedrijven en de onderzoeksinstituten TNO en Deltares. Op het kaartje op de website ziet u waar het onderzoek wordt uitgevoerd.

Is een vergelijkbaar project al eerder uitgevoerd?

• Waternet en PWN hebben in 2022 onderzoek uitgevoerd in Nationaal Park Zuid-Kennemerland, de Amsterdamse Waterleidingduinen en Horstermeer  .
• In de provincie Drenthe is in 2016 onderzoek gedaan naar kleilagen in de bodem met dezelfde techniek (Topsoil: Wat is het effect van klimaatverandering op de grond onder onze voeten?)
• Provincie Zeeland heeft in 2014 en 2015 onderzoek uitgevoerd met een soortgelijke techniek. Zeeland neemt nu weer deel aan het onderzoek om te zien of er veranderingen zijn opgetreden in het zoutgehalte van het grondwater.
• Ook in ander provincies waaronder in Groningen, Friesland, Noord-Holland en Zuid-Hollandzijn al eerder projecten uitgevoerd met deze techniek.
• In andere delen van de Europa (Denemarken, Duitsland, België, Frankrijk) en o.a. in de Verenigde Staten, Canada, Australië en Afrika wordt deze techniek toegepast.

In welk gebied wordt het onderzoek verricht?

Voor een compleet overzicht van de gebieden waarin gevlogen wordt voor het FRESHEM-NL project verwijzen wij naar het kaartje op deze pagina.

Wat levert het onderzoek op?

Een driedimensionaal (3D) model van de bodem met het zoutgehalte van het grondwater en de ligging van kleilagen. Het zoutgehalte (met name chloride) van het grondwater wordt weergegeven, inclusief onzekerheid. Verder wordt de diepteligging en dikte van de kleilagen in de bodem getoond in gebieden waar zoet grondwater voorkomt.

Wat zijn nut en noodzaak van dit project?

Door dit onderzoek weten we beter waar kleilagen zijn in de bodem. Ook weten we dan waar het grondwater zoet of zout is. Voor land- en tuinbouw is het bijvoorbeeld heel belangrijk om te weten waar zoet en waar zout grondwater zit. En ook kunnen we beter bepalen waar grondwater zit dat kan worden gebruikt om drinkwater van te maken.

Worden de resultaten gedeeld?

De resultaten zullen aan het einde van het project gedeeld worden via een website. In Zeeland is al eerder een vergelijkbaar project uitgevoerd. Om een indruk te krijgen van de resultaten kunt u een kijkje nemen op deze website van Zeeland: Freshem Zeeland

Hoe vliegt de helikopter?

De helikopter vliegt met een snelheid van 60 tot 80 kilometer per uur. De helikopter vliegt een aantal keren in zo-recht-mogelijke lijnen over het gebied heen en weer. Deze vlieglijnen liggen naast elkaar. De afstand tussen de vlieglijnen verschilt van 125 tot 500 meter.

De helikopter vliegt op ongeveer 70 tot 85 meter boven de grond. Het meetinstrument hangt daarbij op 35 tot 50 meter boven de grond. We vliegen niet over de bebouwde kom en ook niet over gebouwen in het landelijk gebied.  Boven bomen en andere obstakels vliegt de helikopter tijdelijk hoger.

Om hoeveel vluchten gaat het?

Het exacte aantal vluchten is op dit moment nog niet bekend. De exacte planning wordt later opgesteld en bekend gemaakt. Het kan straks voorkomen dat geplande vluchten niet doorgaan bijvoorbeeld vanwege het weer. We zullen dan het vluchtschema aanpassen en dit ook bekend maken via deze website. We gaan met 2 helikopters tegelijk vliegen. We verwachten dat we in totaal ongeveer15 weken moeten vliegen wordt om alle gebieden in te meten.

Wanneer vinden de vluchten plaats?

We gaan vliegen vanaf augustus tot en met februari. In deze periode zijn de meeste vogels niet meer aan het broeden. Zo voorkomen we dat we de vogels en hun jongen verstoren. Voor enkele gebieden geldt dat we een andere periode moeten vliegen. Bijvoorbeeld wanneer grote aantallen wintervogels in het gebied zijn.

Wanneer precies en hoe laat we gaan vliegen in een bepaald gebied is nu nog niet bekend. We zullen dit op tijd melden. Weersomstandigheden kunnen invloed hebben wanneer we gaan vliegen. Zo kan als het hard waait de metingen niet goed gedaan worden. Ook is het bij harde wind niet veilig om met de helikopter te vliegen waar een meetinstrument onder hangt. Er wordt van dag tot dag bekeken of het vliegen mogelijk is. Voor meer informatie over de laatste versie van de planning ga dan naar deze  pagina.

Wie voert de metingen uit?

Het bedrijf SkyTEMuit Denemarken voert de metingen uit. SkyTEM staat voor: Sky = lucht; TEM = Time domain Electro Magnetics, dat is de techniek die toegepast wordt. Zij huren een Duitse firma in die met de helikopters vliegt.

Wat is de techniek die SkyTEM gebruikt?

De techniek bestaat uit een grote hoepel (een meetapparaat) die onder de helikopter hangt. Aan de hand van de metingen wordt de samenstelling van de bodem (klei, zand, etc.) bepaald. Ook wordt zoet en zout grondwater in kaart gebracht. Deze techniek kan tot 200 meter diepte in de bodem kijken. De helikopter vliegt in lijnen heen en weer over een gebied. Elke nieuwe lijn ligt evenwijdig aan de vorige lijn. De afstand tussen de evenwijdige lijnen varieert tussen 125 en 500 meter.

Zie ook de activitet Helikopter-metingen

Hebben de samenwerkende partijen de techniek zelf ontwikkeld?

Nee, deze techniek wordt al sinds de jaren zestig gebruikt. De firma SkyTEM en Universiteit van Aarhus, Denemarken hebben de techniek doorontwikkeld. In 2009 is deze techniek voor het eerst in Nederland toegepast op Terschelling door Vitens en in Noord-Friesland

Hoe lang duren de metingen?

De helikopter vliegt met ongeveer 60 – 80 km per uur. Het vliegen van een kilometer lange lijn duurt daarmee maximaal 1 minuut. In het algemeen zal een meting boven een bepaalde plek zeer kort duren, enkele minuten, als zal de helikopter enkele keren voorbijkomen om alle lijnen in een gebied te vliegen. De helikopter is normaal gesproken ongeveer 2 uur aaneengesloten in de lucht om te meten. Er worden op een dag twee van zulke vluchten uitgevoerd. Dit is altijd overdag.

Zijn er vergunningen aangevraagd voor het FRESHEM-NL project?

Er wordt pas gestart met vliegen als alle vergunningen en toestemmingen zijn verleend. Voor alle gebieden waar we gaan vliegen zijn de effecten van de helikopter op de natuur onderzocht. Soms is er een zogenaamde Omgevingsvergunning nodig om te mogen vliegen.  Verder is een vergunning nodig om laag te mogen vliegen. En soms gebruiken we tijdelijk een stuk grond om als plek om op te stijgen en te landen; ook hiervoor zijn specifieke toestemmingen en vergunningen nodig.

Hoe zit het met de stikstof uitstoot en de veranderende regels hiervan?

We hebben onderzoek laten doen naar de uitstoot van stikstof door de helikopter in Natura 2000-gebieden. Het resultaat van dat onderzoek is dat er geen negatieve effecten van stikstof uitstoot door de helikopter zijn. De regels rondom stikstof kunnen snel veranderen. We zullen nieuwe berekeningen laten doen als dat volgens nieuwe regels nodig zijn.

Hoe zit het met de andere luchtvaart?

Het bedrijf dat met de helikopter vliegt vraagt alle vergunningen aan om te mogen vliegen. Voor het vliegen met een helikopter geldt: Veiligheid voor alles! De vluchten worden ook gemeld bij de Luchtverkeersleiding Nederland (LVNL).

Wat merk ik als bewoner?

De helikopter zal niet over dorpen en steden vliegen. Ook zal niet over vrijstaande huizen worden gevlogen. Dit is vanwege de veiligheid. En ook omdat de metingen worden verstoord door zaken als (ondergrondse) kabels en leidingen. De helikopter vliegt laag vliegt, dus je zult wel merken dat hij over vliegt.

Zal er veel geluid zijn?

Bij het overvliegen van de helikopter hoor je dat zeker. Dit geluid is harder dan we normaal gewend zijn van een overvliegende helikopter. Dit komt omdat de helikopter laag vliegt. De metingen worden snel gedaan, daarom is het geluid op één plaats maar  kort te horen (paar minuten). Omdat de helikopter elke keer een paar honderd meter opschuift zal hij een paar keer over een gebied vliegen.

Hoe reageren dieren op de helikopter?

Omdat de helikopter relatief laag vliegt, kunnen dieren schrikken van het geluid en de beweging. We willen zo min mogelijk overlast veroorzaken voor vogels. Daarom vliegen we buiten het broedseizoen en voordat grote aantallen wintervogels aankomen in bepaalde gebieden.

Uit ervaring blijkt dat het vliegen weinig effect heeft op vee. Paarden en ander vee kunnen wel schrikken. De piloot houdt de omgeving goed in de gaten. Hij zal zoveel mogelijk rekening houden met schrikreacties van bijvoorbeeld paarden. Vee- en paardenhouders worden van tevoren ingelicht dat er een helikopter laag overkomt. Zij kunnen dan eventueel maatregelen nemen, door de dieren bijvoorbeeld tijdelijk binnen te houden. We begrijpen dat dit overlast kan veroorzaken

Wat betekent deze helikoptervlucht voor de Natura 2000-gebieden?

De helikopter vliegt over Natura2000 gebieden in periodes die de minste verstoring oplevert. Dit is door deskundige (ecologen) bepaald. Daardoor blijft de verstoring beperkt. De metingen zelf leveren juist belangrijke informatie op om het (water)beheer van deze natuurgebieden te kunnen verbeteren.

Zijn er risico's verbonden aan de helikopter vluchten?

Er zijn zeer strenge regels voor het vliegen met helikopters. Veiligheid staat ook bij ons voorop. Er wordt alleen bij goede weersomstandigheden en bij daglicht gevlogen, met voldoende zicht en weinig wind. Mensen en dieren lopen geen gevaar vanwege de strenge regels. De piloot heeft een nauwkeurig vluchtplan, waarop staat waar hij moet vliegen. Als het vanwege de veiligheid nodig is, kan en zal de piloot de vliegroute aanpassen.

Het meetinstrument dat onder de helikopter hangt is dubbel gezekerd. En er zijn geen gezondheidsrisico’s aan het meten verbonden.  De sterkte van het meetsignaal op de grond is vergelijkbaar met dat van een mobiele telefoon of aan langsrijdende trein. Bovendien vliegt de helikopter met een snelheid van 60 à 80 kilometer per uur waardoor het signaal ook ‘snel voorbij is’.

• Voor andere vragen over het project, zie de contactpagina​
• Per provincie zal een omgevingsmanager beschikbaar zijn voor de periode dat gevlogen wordt. Contactgegevens zullen op ruim voor de start van de vluchten in een regio op deze website vermeld worden.